Warmia i Mazury to region, który podczas wojen światowych odgrywał ważną rolę w polityce Rosji i Niemiec. Na terenie byłego Frontu Wschodniego zachowały się nie tylko pozostałości z lat 1939-1945, ale i z czasów I wojny.

Są to bardzo cenne zabytki, o czym świadczy projekt Szlaku Frontu Wschodniego I Wojny Światowej, w który zaangażowało się 8 województw. Trasa będzie obejmować różne typy obiektów historycznych: pola walki, cmentarze, obiekty architektury obronnej. Tablice informacyjne, które powstaną przy szlaku z pewnością będą miały dużą wartość edukacyjną dla mieszkańców regionu i przede wszystkim turystów czy wycieczek szkolnych.

Na Froncie Wschodnim w ramach operacji wschodniopruskiej toczono podczas I wojny krwawe bitwy – najbardziej znane z nich to bitwa pod Stołupianami, pod Gąbinem, pod Tannenbergiem czy nad jeziorami mazurskimi. Dla wielu żołnierzy rosyjskich i niemieckich tereny dawnych Prus stały się miejscem pochówku- cmentarze wojenne na których spoczywają obok siebie Rosjanie i Niemcy tylko podkreślają dramat i bezsens wojny.

Pole bitwy pod Tannenbergiem
Bitwa pod Tannenbergiem (okolice Olsztynka) była istotnym wydarzeniem I wojny światowej. Wojska Cesarstwa Niemieckiego pod dowództwem Paula von Hindenburga i Ericha Ludendorffa pokonały bezdyskusyjnie wojska Imperium Rosyjskiego, mimo znacznej przewagi liczebnej Rosjan. Niemcy wzięli do niewoli ponad 92 000 jeńców, zdobyli 500 dział, a rosyjski generał Samsonow popełnił samobójstwo. W latach 1924-1927 pomiędzy Olsztynkiem i Sudwą nasi zachodni sąsiedzi wybudowali mauzoleum na cześć historycznego zwycięstwa, w którym kilka lat później pochowano marszałka Paula von Hindenburga, a na pogrzebie obecny był miedzy innymi Adolf Hitler. Mauzoleum wysadzono na początku 1945 roku, wcześniej zabierając jednak ciało marszałka. Dziś o dawnym wyglądzie przypominają informacje i zdjęcia na pamiątkowej tablicy.

Warto wiedzieć, że w pobliżu Olsztynka doszło do słynnej bitwy pod Grunwaldem z Zakonem Krzyżackim w 1410 roku. Osobom zainteresowanym przyjazdem w te regiony podpowiadamy, by zrobić to w czasie odbywających się tutaj rekonstrukcji historycznych. Na własne oczy można zobaczyć wtedy jak wyglądały obie bitwy.

Pomnik generała Samsonowa
W lesie pod Wielbarkiem znajduje się pomnik słynnego rosyjskiego generała Aleksandra Wasiljewicza Samsonowa. Dowódca armii Narew prawdopodobnie popełnił samobójstwo po przegranej bitwie przez Rosjan pod Tannenbergiem. Niemcy w latach 1918-1920 postawili w lesie kamienny pomnik, który upamiętnia te wydarzenia.

Schrony – Ruciane Nida
Przy kanale Nidzkim łączącym jeziora Nidzkie i Guzianka podczas I wojny toczyły się zacięte walki. Strategicznym punktem był węzeł obronny Ruciane-Guzianka, który zapewniał ogromną przewagę i ochronę przed artyleryjskimi działami średniego kalibru. Do dziś zachowały się dwa bunkry z tego okresu. Pierwszy znajduje się przy wjeździe do Rucianego od strony Pisza, drugi przy śluzie Guzianka.

Cmentarze z czasów I wojny światowej
Na terenie wschodniopruskiej kampanii wojennej, śmierć poniosło ponad 60 tysięcy żołnierzy – najwięcej Rosjan i Niemców, ale też i wielu przedstawicieli innych narodowości. Świadczą o tym tabliczki spotykane na poszczególnych cmentarzach, których w regionie jest bardzo dużo.

Bartosze
Jest to największy na Mazurach niemiecki cmentarz wojenny, gdzie spoczywają żołnierze, którzy zginęli podczas I i II wojny światowej. Wiele grobów zostało przeniesionych z innych cmentarzy na terenie województw warmińsko-mazurskiego i podlaskiego. Na pięciohektarowym terenie obejmującym Deutscher Soldatenfriedhof Bartossen spoczywa ponad 20 000 osób. Cmentarz położony na wzgórzu nieopodal drogi krajowej DK16 widać już z daleka dzięki trzem dużym krzyżom. W lesie znajduje się natomiast rezerwat faunistyczny „Ostoja bobrów Bartosze” – o powierzchni 190 ha.

Marcinowa Wola
Cmentarz wojenny w Marcinowej Woli (powiat giżycki, gmina Miłki) można zlokalizować w samym centrum wsi. Na terenie cmentarza spoczywa 301 Rosjan oraz 169 żołnierzy niemieckich. Obiekt wpisany do rejestru zabytków

Ełk
W jednym z głównych ośrodków wypoczynkowych na Suwalszczyźnie do największych zabytków zalicza się Cmentarz Komunalny i Wojskowy w Ełku, który powstał już w 1788 roku. Na jego obszarze dostrzec można kwatery poległych w czasie I wojny żołnierzy z Rosji i Niemiec. W tym samym miejscu pochowano również ofiary następnego światowego konfliktu, między innymi Polaków i Francuzów.

W Ełku zachowały się także osobne cmentarze wojenne dla żołnierzy rosyjskich i niemieckich, oba wpisane są do rejestru zabytków. Wojskowy cmentarz żołnierzy rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej położony jest przy ul. 11 Listopada. Usytuowany na skarpie cmentarz w kształcie prostokąta, z krzyżem prawosławnym pośrodku jest miejscem pochówku ponad 80 Rosjan. Cmentarz wojenny żołnierzy niemieckich leży przy ul. Kajki w północnej części miasta, znajduje się na nim dziesięć kwater (8 pojedynczych i 2 zbiorowe), które kryją ciała 31 żołnierzy niemieckich

Bajtkowo
Bajtkowo położone jest nad Jeziorem Bajtkowskim – można tam się dostać korzystając z drogi wojewódzkiej numer 667. Śladem po działaniach wojennych są liczne cmentarze wojenne w tej okolicy. Najlepiej zachowanym jest cmentarz przy wjeździe do wsi w kształcie regularnego prostokąta. Spoczywają tu żołnierze niemieccy. Dobrze zachował się także cmentarz koło kościoła.

Węgorzewo
Cmentarz zlokalizować można na wysokim brzegu jeziora Święcajty. Spoczywają tutaj żołnierze rosyjscy i niemieccy – wielu z nich poległo w bitwie nad Wielkimi Jeziorami Mazurskimi w 1914 roku. Miejsce to stanowi świetny punkt widokowy na malownicze jezioro.

Orzysz
Cmentarz położony jest przy drodze krajowej nr 16 Orzysz-Ełk w sąsiedztwie nowych cmentarzy komunalnych. Podzielony jest na dwie części: niemiecką i aliancką. W części niemieckiej chowano żołnierzy jeszcze przed wybuchem I wojny światowej, tych, którzy zmarli na terenie Orzysza na wskutek wypadków na poligonie czy chorób. W zbiorach muzealnych zachowały się drewniane krzyże poległych żołnierzy z lat 1910-1924. W części alianckiej pochowani są żołnierze z Rosji, Francji, Anglii czy Rumuni. Są to nie tylko ofiary walk, ale i żołnierze więzieni w obozie w Orzyszu.

Gołdap
W okolicach Gołdapi miały miejsce zacięte boje Rosjan i Niemców. Wielu z nich w wyniku walk spoczęło na polskiej ziemi. Cmentarz z okresu I wojny światowej położony jest przy ulicy Suwalskiej.

Upałty
Znajduje się tutaj zbiorowa mogiła żołnierzy rosyjskich z I wojny światowej oraz kwatera wojenna z grobami żołnierzy niemieckich.

Grabnik
Na cmentarzu wojennym w Grabniku spoczywa ponad 300 żołnierzy z armii rosyjskiej i niemieckiej. Wrogowie chowali zabitych w tym samym miejscu – w Grabniku przeważają groby żołnierzy niemieckich, których jest ponad 200.

Koło kościoła można zobaczyć natomiast obelisk w kształcie walca poświęcony mieszkańcom Grabnika i okolic, ofiarom I wojny światowej.

Talusy
Nekropolia w Talusach dzieli się na trzy części – rosyjską (278), niemiecką (79) i mauzoleum. Mauzoleum na wzgórzu nazywane jest „Górą Strażników”- podobno spoczywa tam syn właściciela majątku Talusy.

Wielbark
Największy cmentarz w powiecie szczycieńskim, położony jest przy ulicy Warszawskiej. Spoczywa tu około 400 żołnierzy rosyjskich i niemieckich.

Szczytno
Na dawnym cmentarzu ewangelickim w Szczytnie pochowanych zostało ponad 240 żołnierzy z Rosji i Niemiec.

Polecamy również obejrzenie filmów dokumentalnych o I wojnie światowej:
I Wojna Światowa – Śmierć chwały – część 1
I Wojna Światowa – Śmierć chwały – część 2